Czy wiesz, że ... najniższą siatkarką uczestniczącą w Mistrzostwach Eurpoy Kobiet 2009 była reprezentantka Włoch Paola Cardullo – 162 cm wzrostu.

Identyfikacja i rozwój młodych talentów

Rozpoznanie u dorastającej młodzieży znamion, które cechują mistrza to dla każdej dyscypliny sportu największa wartość. Ma ona wiele aspektów.

Szkolenie sportowe, które ma poprowadzić jednostkę do poziomu mistrzowskiego to długotrwały proces, który sporo kosztuje (przede wszystkim rodziców, ale też szkoleniowców), ponadto wymaga zaangażowania specjalistów oraz odpowiedniego zaplecza.

Psychologiczne aspekty trwałego zaangażowania dzieci i młodzieży w aktywność sportową

Współczesna psychologia sportu odchodzi od poszukiwania cech psychicznych, stanowiących stałe różnice indywidualne między ludźmi, a zwłaszcza cech osobowości, które można by traktować jako predyktory sukcesu w sporcie. Próby określenia profilów cech charakterystycznych dla zawodników osiągających mistrzostwo sportowe w swoich dyscyplinach okazały się zajęciem jałowym.

Psychologia zdolności i inteligencji ma bardzo bogatą tradycję. Niemal od początku koncentrowała się na problemie różnic indywidualnych w zakresie procesów intelektualnych: spostrzegania, przetwarzania, zapamiętywania danych oraz, w konsekwencji, logicznego, kreatywnego wnioskowania. Stąd też wielu badaczy, determinant zdolności sportowych poszukiwało głównie w predyspozycjach fizycznych, wychodząc z dwóch krańcowo różnych założeń:
  • natawistycznych, w których zdolności (niezależnie od sposobu ich definiowania) są równoznaczne z cechami wrodzonymi i dziedzicznymi;
  • socjopsychologicznych, w których dopuszcza się możliwość nieograniczonego rozwoju zdolności na skutek oddziaływań zewnętrznych.
Każde z powyższych założeń ograniczało pole poszukiwań badawczych, zwłaszcza w tak młodej dziedzinie nauki, jak psychologia sportu i w tak trudno dającym się definiować obszarze pojęcia talentu czy uzdolnienia sportowego. Współczesna psychologia sportu zdecydowanie preferuje podejście wielopoziomowe. Przyjmując model biopsycho-społeczny próbuje opisać i wyjaśnić procesy i czynniki, które pozostają w ciągłej i wzajemnej interakcji. Badając problem talentów sportowych, ich identyfikacji i monitoringu w progresywnym rozwoju, psychologia sportu dąży do stworzenia spójnej wiedzy (założeń teoretycznych i empirycznych danych) w obszarze dwóch zagadnień:
  • czy i w jakim stopniu ograniczenia zdeterminowane dziedzicznie mają wpływ na indywidualny rozwój zadatków (predyspozycji czy zdolności)?
  • czy i jaki jest możliwy zakres zmian, jakich można oczekiwać w świadomym bądź nieplanowym, korzystnym bądź niekorzystnym oddziaływaniu środowiska zewnętrznego?

Współczesna psychologia sportu mechanizmy czy procesy rozwoju talentu sportowego rozpatruje w oparciu o wiedzę interdyscyplinarną. Co w świetle tej wiedzy „na dziś” wydaje się względnie pewnym punktem wyjścia?

Po pierwsze, możliwe jest wykorzystanie osiągnięć psychologii zdolności i inteligencji rozumianych jako predyspozycja ogólna; uwarunkowania sukcesu w sporcie wskazują na duże podobieństwo do innych dziedzin aktywności i progresji osiągnięć (naukowych, matematycznych, artystycznych itp.). Odejście od tradycyjnego ujmowania zdolności jako czynnika ogólnego, pozwala dostrzec zróżnicowanie cząstkowych zdolności człowieka jako wymiarów w dużym stopniu autonomicznych, chociaż funkcjonalnie powiązanych. Można wiec przyjąć, że talent sportowy z jednej strony jest związany z innymi wymiarami psychicznego i intelektualnego funkcjonowania człowieka – z drugiej zaś strony jest parametrem o swoistej odrębności.

Po drugie, wiedza z pogranicza nauk bio-psychospołecznych pozwala lepiej zdefiniować zagadnienie identyfikacji dziedziczonych zadatków, w oparciu o które rozwijają się różnorodne zdolności, także zdolności ruchowe. O potencjalnych zadatkach jednostki informują, np. typologiczne cechy układu nerwowego. Współcześnie przyjmuje się pogląd, że mimo dużego zróżnicowania dziedziczonych zadatków, większość młodych ludzi posiada szanse pełnego rozwoju i kształtowania zdolności, w tym i ruchowych. Rozwój ten determinowany jest dwoma wzajemnie sprzężonymi i uzupełniającymi się procesami dojrzewania i uczenia. Dojrzewanie wyznacza tempo i rytm przemian jednostki. Uczenie stymuluje i reguluje tempo i rytm rozwoju w takim stopniu, w jakim jednostka jest gotowa zrobić „więcej, lepiej, inaczej...”. W konsekwencji, ostateczny rezultat rozwoju zadatków u młodego adepta sportu zależy od jego własnej aktywności.

"...dziecko przeciętnie uzdolnione ruchowo, to znaczy nie posiadające szczególnych, ponadnormatywnych zadatków, jest w stanie rozwinąć swoje umiejętności ruchowe do poziomu, którego nie osiągnie dziecko o korzystniejszych zadatkach, ale nie podejmujące dodatkowej aktywności."

W podejściu do zagadnienia identyfikacji talentu sportowego nie może być mowy o przeciwstawianiu uwarunkowań biologiczno-genetycznych społecznośrodowiskowym. Proces poszukiwania talentów sportowych według ściśle określonych wymogów, kryteriów czy wskaźników mógłby, w takiej sytuacji, okazać się mało celowym działaniem. W świetle powyższych założeń, dziecko przeciętnie uzdolnione ruchowo, to znaczy nie posiadające szczególnych, ponadnormatywnych zadatków, jest w stanie rozwinąć swoje umiejętności ruchowe do poziomu, którego nie osiągnie dziecko o korzystniejszych zadatkach, ale nie podejmujące dodatkowej aktywności. W tym kontekście warto przypomnieć karierę naszych mistrzów, którzy do sportu trafili z zalecenia medycznego (Otylia Jędrzejczak, Artur Partyka).

Aby móc przewidywać rokowania wobec młodego adepta sportu, trzeba odpowiedzieć na dwa zasadnicze pytania, (są one zarazem obszarem poszukiwań psychologów sportu – praktyków i teoretyków):
  • jak bardzo komuś na tym zależy (motywacja, zamiłowania, zainteresowania)?
  • jak wiele wkłada trafnie dobranego wysiłku w jego osiągnięcie?

Rozwój wybitnych zadatków psychomotorycznych dziecka nie jest możliwy bez korzystnych warunków. Idąc dalej można powiedzieć, że im wyższe zadatki, predyspozycje czy umiejętności przejawia młody człowiek, tym wyższe wymagania stoją przed szkoleniowcami w zakresie zindywidualizowania metod kształcenia i treningu. Bez indywidualizacji rozwój psychofizycznych zadatków dziecka nie jest możliwy, odnosi się to do wszystkich etapach tego procesu. Z drugiej strony, zbyt wiele czynników warunkuje indywidualny rozwój dziecka, aby można było wypracować paradygmat postępowania czy metodę uniwersalną, która urzeczywistniałaby postulat pełnej indywidualizacji szkolenia. Wskazane jest zatem, aby przy uwzględnieniu indywidualnych, psychofizycznych możliwości i stałej dynamice rozwojowej tak określić granice swego postępowania, aby efekty stosowanych środków i metod były największe.

Wciąż uchodzi za słuszny pogląd, że o rozwoju psychofizycznych możliwości dziecka świadczy (decyduje) wczesne ich uzewnętrznienie. Niemniej jednak nie dostrzeganie przejawów uzdolnień czy predyspozycji we wczesnym okresie rozwoju dziecka nie daje podstaw do wnioskowania o ich braku. Osobnicze tempo dojrzewania warunkuje też czas ujawnienia się apogeum rozwoju możliwości dziecka. Trudno jednak znaleźć odpowiedź napytanie – Jak nie przegapić czegoś, co się jeszcze nie przejawiło?
Wszelkie procedury rozpoznawania możliwości i talentów sportowych są obciążone błędem, tak w punkcie wyjścia, jak i na każdym jego etapie. Dowodzi to jak trudny i złożony jest proces identyfikacji talentu sportowego i jaką odpowiedzialnością obarczeni są ci, którzy w tym procesie uczestniczą. Ze względu na brak „twardych” dowodów (na miarę wskaźników ortopedycznych czy kardiologicznych), odpowiedzialność psychologa sportu jest szczególna.

DzieciMłodzieżNauczycieleBazy szkoleniowe - Akademie SOSBazy szkoleniowe - Szkoły PatronackieFacebook Młodzieżowej Akademii Siatkówki oraz Akademii Polskiej SiatkówkiRodzice